Daniel John Jambun, Presiden Change Advocate Movement Sabah (CAMOS)
KOTA KINABALU: Change Advocate Movement Sabah (CAMOS) hari ini menyeru agar sebuah Suruhanjaya Fiskal Bebas ditubuhkan segera bagi menilai dan mengesahkan jumlah sebenar yang sepatutnya diterima oleh Sabah di bawah hak 40% hasil bersih persekutuan seperti dijamin oleh Perkara 112C dan 112D Perlembagaan Persekutuan.
Hak Perlembagaan, Bukan Ihsan
Selama lebih lima dekad, hak 40% Sabah tidak pernah ditunaikan akibat ketiadaan penilaian yang telus dan akaun yang lengkap mengenai hasil Persekutuan yang dikutip dari negeri ini.
Situasi ini menimbulkan kekeliruan dan ketidakpercayaan terhadap dakwaan bahawa Kerajaan Persekutuan “memberi lebih banyak kepada Sabah daripada apa yang diterimanya” — satu dakwaan yang tidak dapat dibuktikan tanpa mekanisme penilaian bebas yang sahih.
CAMOS menegaskan bahawa sudah tiba masanya perdebatan politik digantikan dengan fakta, angka dan keadilan.
Cadangan: Suruhanjaya Penilaian Hak Hasil Sabah (SREAC)
Bagi memastikan ketelusan dan pematuhan kepada Perlembagaan, CAMOS mencadangkan penubuhan Suruhanjaya Penilaian Hak Hasil Sabah (Sabah Revenue Entitlement Assessment Commission – SREAC) — sebuah badan bebas dan tetap yang diwujudkan bersama oleh Kerajaan Persekutuan dan Kerajaan Negeri Sabah di bawah Perkara 112D(3).
Fungsi Utama
Menentukan dan mengesahkan jumlah keseluruhan hasil Persekutuan yang dikutip dari Sabah setiap tahun;
Menolak hanya perbelanjaan Persekutuan yang benar-benar memberi manfaat kepada Sabah;
Mengira jumlah bersih dan mengesahkan nilai 40% hak Sabah setiap tahun;
Menerbitkan laporan secara telus kepada Parlimen Persekutuan dan Dewan Undangan Negeri Sabah.
Komposisi Suruhanjaya
Suruhanjaya ini hendaklah terdiri daripada:
1. Seorang Pengerusi dilantik bersama oleh Perdana Menteri dan Ketua Menteri Sabah;
2. Dua wakil Persekutuan (Kementerian Kewangan dan Unit Perancang Ekonomi);
3. Dua wakil Sabah (Kementerian Kewangan Negeri dan Unit Perancang Ekonomi Negeri);
4. Dua pakar bebas daripada institusi audit profesional atau akademik; dan
5. Seorang pemerhati masyarakat sivil (contohnya Sabah Law Society atau Institut Integriti Malaysia).
Komposisi ini memastikan kredibiliti fiskal dan neutraliti politik.
Kaedah Penilaian Telus
Proses penilaian hendaklah merangkumi:
Akses kepada data diaudit daripada Lembaga Hasil Dalam Negeri, Kastam, Petronas, dan agensi persekutuan lain yang beroperasi di Sabah;
Pengenalpastian semua hasil kasar Persekutuan yang diperoleh dari Sabah;
Penolakan hanya terhadap perbelanjaan Persekutuan yang benar-benar memberi manfaat kepada Sabah;
Aplikasi formula 40% ke atas angka bersih yang telah disahkan; dan
Laporan tahunan yang diaudit oleh Jabatan Audit Negara serta disiarkan kepada umum.
Langkah ini akan menghapuskan kekaburan dan membolehkan kedua-dua kerajaan serta rakyat mengetahui dengan jelas jumlah sebenar hak Sabah seperti termaktub dalam Perlembagaan.
Kajian Semula dan Pengawasan
Penemuan Suruhanjaya hendaklah dianggap muktamad kecuali dipertikai secara rasmi dalam tempoh 60 hari.
Kajian semula setiap lima tahun boleh dilaksanakan untuk memperbaiki kaedah selaras dengan perubahan ekonomi semasa.
Semua laporan mesti diterbitkan kepada umum dalam tempoh 30 hari selepas siap bagi menjamin ketelusan dan akauntabiliti.
Langkah Ke Hadapan
CAMOS menggesa Kerajaan Persekutuan dan Kerajaan Negeri Sabah untuk:
1. Mengumumkan bersama penubuhan suruhanjaya bebas ini;
2. Membentangkan Memorandum Persefahaman (MoA) di Parlimen dan DUN Sabah; dan
3. Memulakan proses pengesahan data dalam tempoh enam bulan.
Inilah satu-satunya jalan yang kredibel untuk memulihkan kepercayaan fiskal, integriti perlembagaan dan hak sebenar Sabah di bawah kerangka Perjanjian Malaysia 1963 (MA63).
Penutup
Menghormati Perlembagaan bukan sekadar mengiktiraf hak Sabah — tetapi mengukurnya, menunaikannya dan melaporkannya secara telus.
Penilaian bebas bukan tuntutan politik, tetapi keperluan perlembagaan bagi memastikan apa yang menjadi hak Sabah dikembalikan kepada Sabah.
