Oleh Datuk Ts Dr. Hj Ramli Amir, bekas Presiden Institut Berkanun Logistik dan Pengangkutan (CILT) Malaysia
KOTA KINABALU: Kawalan selia pengangkutan awam di negeri-negeri timur Malaysia mempunyai cabaran tersendiri yang memerlukan pendekatan khusus serta komitmen jangka panjang. Di Sabah, Lembaga Pelesenan Kenderaan Perdagangan (LPKP) merupakan badan utama yang mengawal selia perkhidmatan pengangkutan komersial dan awam di seluruh negeri.
Sebagai agensi berkanun persekutuan di bawah Kementerian Pengangkutan Malaysia, LPKP Sabah memikul tanggungjawab untuk mengimbangi penguatkuasaan undang-undang dengan keperluan penyampaian perkhidmatan yang praktikal, sambil mengambil kira perbezaan geografi dan keadaan ekonomi setempat.
Transformasi LPKP daripada sebuah badan pelesenan tradisional kepada organisasi yang lebih terbuka dan berorientasikan pembaharuan mencerminkan tekanan yang semakin meningkat terhadap sistem pengangkutan awam di Malaysia.
Ia juga menggambarkan kesedaran bahawa kawalan selia yang berkesan memerlukan penglibatan pelbagai pihak berkepentingan serta tadbir urus yang fleksibel dan inklusif.
Peranan Teras dan Fungsi Utama
Peranan utama LPKP Sabah tertumpu kepada pelesenan dan kawalan selia semua kenderaan komersial yang beroperasi di negeri ini, termasuk bas, bas mini, teksi, dan van komersial. Tanggungjawab ini bukan sekadar mengeluarkan lesen, tetapi turut meliputi perancangan laluan, pemantauan mutu perkhidmatan, dan penguatkuasaan aspek keselamatan.
LPKP menetapkan kelayakan pengendali, kawasan operasi, syarat perkhidmatan, serta piawaian yang mesti dipatuhi. Melalui sistem pelesenannya, LPKP bukan sahaja mempengaruhi persaingan dalam sektor pengangkutan awam, malah menentukan liputan geografi dan tahap akses perkhidmatan di bandar mahupun di luar bandar.
Penguatkuasaan piawaian keselamatan menjadi komponen kritikal dalam mandat LPKP. Pemeriksaan kenderaan secara berkala, keperluan Lesen Kenderaan Perkhidmatan Awam (PSV), dan pemantauan pematuhan secara berterusan memastikan keselamatan operasi serta kebolehpercayaan perkhidmatan.
Peranan ini semakin penting selaras dengan perubahan corak penggunaan pengangkutan awam dan kemajuan teknologi yang membolehkan pemantauan serta penguatkuasaan lebih berkesan.
Mengimbangi Komersial dan Sosial
Satu cabaran besar yang dihadapi oleh LPKP ialah mengimbangi antara daya maju komersial dan tanggungjawab sosial. Laluan yang menguntungkan di kawasan bandar sering kali digunakan untuk menyokong laluan di kawasan luar bandar yang kurang menguntungkan, tetapi amat penting kepada kelangsungan hidup masyarakat setempat.
Perancangan laluan memerlukan penilaian berterusan bagi mengenal pasti jurang liputan, menilai prestasi pengendali, dan membuat pelarasan pelesenan mengikut keperluan semasa.
Di Sabah, kepelbagaian geografi daripada bandar pesat seperti Kota Kinabalu hingga ke kawasan luar bandar menjadikan tugasan ini lebih kompleks.
Penglibatan Pelbagai Pihak Berkepentingan
LPKP tidak beroperasi secara bersendirian. Agensi ini kerap bekerjasama dengan pihak berkuasa tempatan, persatuan industri seperti Institut Logistik dan Pengangkutan Berpiagam (CILT) Sabah, pengendali pengangkutan, serta wakil masyarakat. Pendekatan kolaboratif ini membolehkan strategi kawalan selia yang dibangunkan lebih sesuai dengan realiti tempatan sambil membina sokongan terhadap agenda pembaharuan.
Cabaran Struktur dan Operasi
Walaupun mandatnya jelas, LPKP berdepan pelbagai cabaran. Salah satu cabaran terbesar ialah tadbir urus pengangkutan yang tidak sepadu, di mana bidang kuasa pihak berkuasa persekutuan, negeri, dan tempatan bertindih atau berasingan, menyebabkan isu penyelarasan berlarutan.
Dalam mentadbir operasi bas mini, misalnya, walaupun terdapat syarat pelesenan yang mengehadkan kawasan dan jarak operasi, kelemahan penguatkuasaan menyebabkan berlakunya perkembangan tidak terkawal perkhidmatan tidak rasmi. Walaupun perkhidmatan ini membantu mengisi jurang di kawasan yang kurang diliputi pengangkutan awam rasmi, ketiadaan kawalan yang memadai menjejaskan usaha membangunkan rangkaian pengangkutan yang lebih teratur dan berdaya saing.
Bagi perkhidmatan bas berjadual pula, walaupun tertakluk kepada jadual dan laluan yang diluluskan, ada pengendali yang tidak komited demi keuntungan segera. Akibatnya, penumpang terpaksa menunggu lama, liputan destinasi terjejas, dan keyakinan awam terhadap pengangkutan awam menurun, mendorong lebih ramai menggunakan kenderaan persendirian.
Teknologi Sebagai Pemangkin
Penggunaan teknologi moden seperti penjejakan GPS, tiket elektronik, dan ketersediaan maklumat secara maya, berpotensi besar untuk meningkatkan keberkesanan operasi. Namun, pelaksanaannya memerlukan modal tinggi dan kepakaran teknikal yang mungkin tidak dimiliki oleh pengendali kecil. LPKP perlu memastikan inisiatif teknologi ini dapat dilaksanakan secara berperingkat, selaras dengan kemampuan industri, sambil memastikan kos perkhidmatan kekal berpatutan.
Kepuasan Pengguna
Tahap kepuasan pengguna pengangkutan awam di Sabah masih rendah. Isu yang sering dibangkitkan termasuk kebolehpercayaan perkhidmatan, kemudahan capaian, keselesaan, dan keselamatan. Kekurangan kemudahan hentian bas, masa menunggu yang lama, dan kekurangan perkhidmatan antara mod pengangkutan menghalang peningkatan penggunaan perkhidmatan awam, terutamanya bagi golongan berpendapatan rendah.
SBST: Pembaharuan Besar Masa Depan Kota Kinabalu
Salah satu perancangan pembaharuan besar yang telah dirangka oleh LPKP ialah Program Transformasi Perkhidmatan Bas Berperingkat atau SBST di Kota Kinabalu. SBST dijangka memperkenalkan model tadbir urus yang lebih kolaboratif, menggabungkan pelbagai pihak berkepentingan termasuk pihak berkuasa tempatan, pengendali bas, persatuan industri, dan wakil masyarakat.
SBST dijanga akan dilancarkan dalam masa yang terdekat.
Antara komponen utama yang dirancang termasuk pemasangan sistem penjejakan GPS untuk pemantauan masa nyata, penggunaan tiket elektronik bagi transaksi tanpa tunai, penetapan struktur tambang yang terkawal, dan jadual perjalanan yang konsisten. Pendekatan ini bertujuan meningkatkan ketepatan masa, mutu perkhidmatan, dan pengalaman pengguna.
Potensi Pengembangan ke Kawasan Lain
Sekiranya SBST berjaya dilaksanakan di Kota Kinabalu, ia berpotensi menjadi model untuk diperluas ke kawasan lain di Sabah, dengan penyesuaian mengikut keperluan setempat. Pelaksanaannya kelak memerlukan sokongan kewangan yang mampan, pelaburan teknologi, dan peningkatan kemahiran kakitangan industri.
Keperluan Penyelarasan Tadbir Urus
Isu penyelarasan antara pihak berkuasa pelbagai peringkat memerlukan perhatian segera. Model kerjasama seperti yang dirancang di bawah SBST boleh menjadi asas kepada rangka kerja tadbir urus pengangkutan awam yang lebih padu dan efisien, mengurangkan pertindihan kuasa dan memudahkan penguatkuasaan.
Kesimpulan
Transformasi LPKP Sabah daripada pengawal selia tradisional kepada pemacu pembaharuan secara kolaboratif melambangkan satu anjakan penting dalam pentadbiran pengangkutan awam moden. Walaupun cabaran masih wujud, perancangan seperti SBST menunjukkan kesungguhan untuk membawa perubahan sistemik, bukan sekadar pembaikan kepada kelemahan yang ada yang tidak berasaskan pendekatan jangka panjang dan holistik.
Masa depan kawalan selia pengangkutan awam di Sabah memerlukan gabungan peraturan yang jelas, penguatkuasaan tegas, keterlibatan menyeluruh pihak berkepentingan, dan komitmen terhadap penambahbaikan berterusan. LPKP perlu terus mengimbangi antara tuntutan komersial dan tanggungjawab sosial, memastikan semua lapisan masyarakat di Kota Kinabalu dapat menikmati perkhidmatan pengangkutan awam yang selamat, berkualiti, dan berpatutan.
